Być osobą asertywną – co tak naprawdę oznacza?
Jak zazwyczaj myślimy o osobie asertywnej? Wiele osób może uważać, że jest to ktoś niemiły, wyniosły, nie budzący zaufania, wredny, nie liczący się ze zdaniem innych. Nic bardziej mylnego! Potocznie mówiąc – jest to ktoś, to zna swoją wartość, nie robi nic wbrew sobie i potrafi wyrażać swoje zdanie, mimo sprzeciwu innych. Poniższy tekst wyjaśnia całe zagadnienie asertywności. Znaleźć w nim można różne wskazówki, ciekawostki – mające na celu zaktywizowanie czytelnika do pracy w tym obszarze.
Pierwszą osobą, którą zainteresowała tematyka asertywności był Andrew Saltera, który twierdził iż asertywność to cecha osobowości, związana z przewagą procesów spontanicznego wyrażania emocji. Przez długi okres czasu psychologowie starali się stworzyć uniwersalną definicję omawianego pojęcia. Prawie wszystkie związane były z umiejętnością wyrażania własnej opinii – bez doświadczania lęku, który związany był z reakcja innych osób. Taki mechanizm działania, pozwala na obronę własnego interesu, czyli: szczerość w stosunku do innych ludzi oraz otwartość w wyrażaniu swoich myśli, nie naruszając przy tym praw, godności i przestrzeni pozostałych osób.
W trakcie nauki, bardzo często obawiamy się rozwijać i doskonalić swoje talenty, w obawie przed tym, co mogą pomyśleć o nas inne osoby – przez co nie wykorzystujemy potem szansy na swoje zawodowe spełnienie. W miejscu zatrudnienia, gdzie być może czujemy się wykorzystywani, niedoceniani, ciągle krytykowani, lub przeciwnie – uwielbiamy swoja pracę – boimy się NIE zostać dłużej w pracy na rzecz kolacji z żoną, wspólnego wyjścia do kina ze swoimi dziećmi. Dlaczego? – ponieważ boimy się reakcji naszego przełożonego, innych współpracowników. Takie zachowanie może prowadzić do osłabienia więzi rodzinnych – w rezultacie do konfliktów z naszymi bliskimi. Będąc na różnych etapach życia, brak asertywności może utrudniać nasz rozwój. Nikt z nas tak naprawdę nie chce żyć w ,,zakrzywionej’’ rzeczywistości, która nie jest wspólna z naszymi celami oraz marzeniami – a jest tylko tzw. ,,karuzelą’’ strachu. Z drugiej strony, nie licząc się ze zdaniem innych osób odbieramy sobie możliwość uniknięcia różnego rodzaju błędów – przed którymi dana osoba chciała nas ostrzec. Wiadomo powszechnie, iż człowiek najbardziej uczy się na swoich błędach i są to cenne dla nas lekcje, których nie powinniśmy się pozbawiać.
Pionierem badań nad osobowością był Raymond Cattel, który uważał, że asertywność jest cechą dziedziczną i wraz z wiekiem stajemy się coraz ,,niezależni’’ dzięki stymulacji otoczenia. W ostatnim czasie to pojęcie stało się dość popularne. Posiadanie tego atrybutu kojarzone jest często z dążeniem do osobistego sukcesu oraz szczęścia. Świadomość swoich własnych emocji oraz umiejętność panowania nad nimi, samomotywacja, empatia, czy nawiązywania satysfakcjonujących relacji z innymi to podstawowe elementy tzw. Inteligencji emocjonalnej, która stanowi filar asertywnego zachowania. To nie jest tylko umiejętność odmawiania innym a inicjowanie kontaktów towarzyskich, chwalenie, relacje z autorytetem, konstruktywne krytykowanie (oczywiście w elegancki sposób), okazywanie pozytywnych jak i negatywnych uczuć. Jest to również przyznanie drugiej osobie prawa do obrony własnego zdania, nieracjonalnych decyzji, odczuć, czy opinii.
Definicją zachowania asertywnego jest zespół zachowań interpersonalnych, które wyrażają uczucia, postawy, opinie, życzenia jak i również prawa innej osoby, aby w sposób bezpośredni, stanowczy oraz uczciwy przekazywać je innym. Asertywność ma dwa bieguny: poszanowanie praw innych osób oraz dbałość o własne prawa.
Od samego momentu narodzin do około 6 miesiąca życia, człowiek przejawia dwie główne formy zachowania: zależną-bierną oraz roszczeniową-agresywną. Ten proces odpowiedzialny jest za rozwinięcie się niezależności osoby jako jednostki indywidualnej. Typ zachowania biernego, bądź agresywnego często przyswaja się w sposób naturalny. Natomiast zachowania asertywne – nie są wynikiem spontanicznych reakcji. Wymagają one bowiem udziału świadomości. U dorosłego człowieka warunkowanie odgrywa bardzo znaczącą rolę w jej reakcjach i postepowaniu. Duże znaczenie mają również oczekiwania społeczne – stereotypy.
Osoba asertywna potrafi wyrazić siebie z wiarą we własne możliwości. Absolutnie nie zachowuje się w sposób agresywny, bierny i nie posuwa się do manipulacji innymi. Ta postawa wymaga pogłębienia wiedzy swojej samoświadomości, poznania swojego prawdziwego ,,ja’’ a także pełnego wzięcia odpowiedzialności za swoje słowa oraz czyny. Wiedzę tą można posiąść dzięki pogłębieniu sztuki komunikacji interpersonalnej(z innymi), intrapersonalnej (ze sobą). Jest ona często mylona z agresją a jednostki, które dbają o swoje prawa zwykle są postrzegane jako ,,społeczni egoiści’’.
Uczenie się asertywności w głównej mierze pomaga rozróżnić postawę: uległą, agresywna oraz asertywną. Najlepszym sposobem na zdobycie i opanowanie tej umiejętności jest: MODELOWANIE – pokazywanie na własnym przykładzie, jak traktować druga osobę z szacunkiem, nie naruszając przy tym dóbr i jednej i drugiej strony.
Podejście do nieporozumienia, czy konfliktów w sposób asertywny zakłada, iż wspólnym celem poróżnionych osób jest WSPÓŁPRACA. Dobrym narzędziem w tego typu sytuacjach, oprócz rozmowy jest konstruktywna krytyka zachowania (nie danej osoby). W trackie niej przytacza się główne: FAKTY (obserwowalne sytuacje, rzeczy – mierzalne), USTOSUNKOWANIE (uczucia, jakie wzbudza w nas dane zachowanie), OCZEKIWANIA (jasne wyrażenie zmiany zachowania i określenie jej kierunku). Komunikaty asertywne nie powinny nikogo obwiniać, ranić, stygmatyzować, czy atakować. Są to precyzyjne wypowiedzi, które dotyczą wyłącznie faktów. Warto wspomnieć tutaj również o słuchaniu drugiej osoby. Asertywne słuchanie polega na skoncentrowaniu całej uwagi na osobie z którą prowadzimy dyskusje – bez przerywania jej wypowiedzi. Umiejętność ta skupia się przede wszystkim na wsłuchaniu się w uczucia, opinie oraz potrzeby naszego rozmówcy. Obejmuje cztery wymiary: sytuacje, postawy, przeszkody oraz przekonania. Empiryczny wskaźnik asertywności odnosi się do przejawiającego stylu zachowania, który polega na utrwalaniu bezpiecznych opartych na szacunku relacjach międzyludzkich. Tego typu zachowanie zależne jest od konkretnej osoby oraz sytuacji. Analiza zostaje rozpoczęta tylko wtedy, gdy bierzemy pod uwagę: osobę uczestniczącą w jakiejś sytuacji, okoliczności danego zajścia oraz różnice indywidualne.
Jest to pewien sposób bycia, filozofia tego – co myślimy oraz czujemy na temat siebie samych oraz otaczających nas osób. To również obraz naszej osoby, który realizujemy poprzez niewerbalne sposoby porozumiewania się, bądź ,,język ciała’’. Im bardziej wykraczamy poza granice, tym większą przestrzeń potrafimy dać innej osobie, lepiej ją zrozumieć lub współodczuwać jej stany emocjonalne. Powyższe umiejętności wymagają wielu lat pracy nad sobą, nikt nie stanie się asertywny ,,z dnia na dzień’’. Im wcześniej zainicjujemy ten proces, tym szybciej oraz łatwiej można osiągnąć pełną świadomość siebie oraz otaczającego nas świata.
Poniżej opisane są pomocnicze strategie służące do treningu zachowań asertywnych:
- Zacięta płyta ( jest często stosowana podczas odmowy, gdy chcemy postawić jasne granice naszemu rozmówcy. To świetny sposób mówienia o naszych życzeniach, w sytuacji gdy druga strona zaślepiona jest swoimi. Składa się z pięciu kroków: 1- w myślach ustalamy, czego naprawdę chcemy i oczekujemy, 2- sformułowanie krótkich, precyzyjnych stwierdzeń, 3- podkreślenie ich wagi swoją mową ciała, 4- spokojne powtarzanie stwierdzenia tyle razy ile będzie to koniecznie, 5- możliwe wyrażenie zrozumienia dla rozmówcy a następnie powrót do ,,zaciętej płyty’’
- Z treści na proces ( to inaczej ujawnienie tego co myślimy i czujemy w danej interakcji. Wypowiadamy komentarz odnośnie tego, co dzieje się pomiędzy rozmówcami w sposób neutralny – bez emocji. To wszystko po to, aby druga osoba nie odebrała naszego zachowania jako atak)
- Chwila na oddech ( dajemy sobie czas na odpowiedź, podjęcie decyzji. Ta strategia pozwoli nam na uświadomienie naszych uczyć, czy potrzeb. W ten sposób możemy upewnić się, iż dobrze zrozumieliśmy drugą osobę.
- Odkładanie na później ( tą strategie wykorzystujemy, gdy interakcja jest zbyt bierna lub zbyt agresywna. Należy jej nie nadużywać oraz nie korzystać w celu uniknięcia trudnych sytuacji – nie ma nic lepszego niż rozmowa w sytuacjach konfliktowych)
Możemy zmniejszyć stres i zwiększyć swoje poczucie wartości dzięki rozwinięciu umiejętności do obrony własnych racji. Głównymi przeszkodami do osiągniecia celu mogą być: brak wiary w siebie, lęk, obawa i niepokój przed byciem asertywnym, brak umiejętności skutecznej autoekspresji.
Asertywne zachowanie:
- odznacza się respektowaniem innych osób
- jest uczciwe, bezpośrednie i stanowcze
- zrównuje obie strony i pozwala im osiągnąć korzyść
- jest odpowiedzialne społecznie
- wyuczone a nie wrodzone
- adekwatne do osoby i sytuacji – nie uniwersalne
- jest werbalne (uczucia, prawa, opinie lub fakty) i niewerbalne (kontakt wzrokowy, postawa, ton głosu)
Gdy będziemy asertywni, możemy osiągnąć dużo korzyści. Kontakty z innymi ludźmi staną się łatwiejsze, wzrasta nasza skuteczność działania w zespole, inni będą respektowani nasze potrzeby, wzrośnie nasz autorytet, jasno postawione granice sprawią, iż nie będziemy doświadczać różnych nieprzyjemności (wykorzystywane ze strony innych, manipulacja). Uczyć się takiej postawy mogą też inne osoby od nas.
Oto kilka ćwiczeń pozwalających nauczyć się asertywności:
- Wsłuchaj się w głos innych ( jeżeli ktoś Cię chwali, powiedz śmiało ,,dziękuję’’, gdy krytykuje, wtedy zastanów się nad jej zasadnością – jeśli była słuszna powiedz ,,miałeś racje, przepraszam’’ jeśli miałeś inne zdanie ,,rozumiem co mówisz, Twoje zdanie jest dla mnie ważne, ja uważam inaczej’’. Przez następny tydzień wieczorami przypominaj sobie wszystkie sytuacji i zastanów się, czy zareagowałeś/aś na nie w ten sposób oraz co spowodowało, że zachowałaś/eś się inaczej)
- Jak mówić do innych (unikaj generalizowania innych i ich obrażania, w trakcie rozmowy trzymaj się faktów i mów co czujesz. Zamiast użyć słów ,,Zawsze się spóźniasz’’ powiedz: ,, Przykro mi, że się spóźniłeś’’.
- Naucz się prawidłowo wypowiadać NIE ( gdy nie masz na coś ochoty, powiedz spokojnym tonem ,,Nie’’ i dlaczego tego nie zrobisz. Unikaj słów ,,Nie mogę’’, wtedy druga osoba nie będzie miała jasnej sytuacji dlaczego jej odmawiasz. Zadbaj o spójność i zdecydowanie komunikatu. Z biegiem czasu poczujesz ulgę i inne osoby będą dla Ciebie bardziej wyrozumiałe)
- Doceń siebie ( na kartce papieru wypisz 10 swoich osiągnięć np. ugotowanie pysznego obiadu dziś, rozwiązanie trudnego problemu w pracy itd. Następnie przeczytaj je i pomyśl jak wiele one przyniosły korzyści Tobie oraz inny osobom. Poczuj się dumny z tego co zrobiłeś/aś i co możesz jeszcze osiągnąć)
Należy pamiętać, iż asertywność to nic złego. To piękna droga do tego, aby być szczęśliwym. Jest to proces, który trwa określony czas, nie daje rezultatów z dnia na dzień –trzeba uzbroić się więc w cierpliwość i konsekwentne działanie. W naszym asertywnym działaniu nie zapominajmy o szacunku do drugiego człowieka. Traktujmy innych tak, jak sami chcielibyśmy być traktowani.
Poniżej znajdują się adresy stron internetowych na których można obejrzeć ciekawe materiały dotyczące opisywanego zagadnienia. Serdecznie zachęcam do ich obejrzenia.